Een terugkeer met hindernissen

Henriët is juridisch perspectief-medewerker bij het INLIA Gasthuis Groningen. Toen Neela daar binnenkwam, sprak ze nauwelijks. Behandeling door transcultureel psychiatrisch centrum De Evenaar en medicatie hielpen haar met de trauma’s om te gaan. Langzaam maar zeker kwam Neela tot rust. 

“Ze had deze tijd nodig”, weet Henriët, “Vanaf de straat was het zeker niet gelukt om terug te keren.” Met hulp van De Evenaar en INLIA slaagde Neela er wel in. De procedure voor verblijf op medische gronden liep nog, toen Henriët haar vorig jaar vroeg: “Stel dat de beschikking negatief is, wat dan?”

Onvermoede kracht
Neela dacht erover na, belde met haar schoonzus in Kinshasa en die zei ‘Je bent welkom’. Daardoor kon ze kiezen voor terugkeer. Er kwam een onvermoede kracht naar boven toen Neela het heft eindelijk weer in eigen handen kon nemen, vertelt Henriët. Hier mocht en kon ze niks; dat verlamde. Maar toen ze perspectief zag, had ze snel een plan voor daar: een naaiatelier.

Klein detail: hoe krijg je ‘n naaimachine en alle materialen (stoffen!) in Congo? In de koffer? En alle andere dingen die je mee wil nemen als je (r)emigreert? Het maximum qua bagage is snel bereikt. Gelukkig kunnen Henriët & Karen ook grote koffers meenemen. Zij reizen met Neela mee om haar te begeleiden, vanwege haar medisch-psychische problematiek.  

Henriët moest daar wel even over nadenken. Kinshasa is geen ‘fun’-bestemming. Maar ze besloot te gaan. Er moet wel een collega mee, voor de veiligheid en voor de taal. Dat wordt de Frans sprekende Karen.

Er kan nog van alles misgaan
De vlucht wordt geboekt voor begin februari. Daarmee begint de stress. Zou het na jaren in Nederland, eindeloos wachtend op beschikkingen, echt lukken om zelf het heft weer in handen te krijgen? Er kan nog van alles misgaan. Bemachtigen ze alle benodigde reispapieren, komen ze door de douane? En hoe komt Neela aan geld voor medicijnen en behandelingen daar? Ze kan niet zonder. Het wordt geregeld: Vluchtelingenwerk en de IOM dragen bij.

15 januari reizen ze gedrieën af naar Brussel om het laissez-passer voor Neela en de visa voor Henriët en Karen te regelen. Ze vertrekken in alle vroegte, maar het sneeuwt en ze zijn maar net op tijd. Het papierwerk zal nog een heel gedoe blijken. Een visum krijg je enkel op uitnodiging. INLIA heeft banden met het Belgische Caritas, dat werkzaam is in Congo. De uitnodiging is dus rap geregeld. 

Maar: die moet gelegaliseerd worden door het Congolese ministerie van Buitenlandse Zaken. Het laat op zich wachten. Met nog 13 dagen te gaan reist Karen opnieuw naar de ambassade. Pal voor sluitingstijd krijgt ze de legalisatie in handen. Nu kunnen de visa geregeld. Daarvoor staan officieel meer werkdagen dan er nog resteren. 

Stress en emotie
Het wordt stressen. Een dag voor vertrek zijn de documenten nog niet op orde. Op de dag zelf rijdt Karen ’s nachts al naar Brussel om de visa te bemachtigen. Henriët helpt Neela pakken. Het afscheid is emotioneel. Buiten het Gasthuis vormen medewerkers en gasten een erehaag om Neela uit te zwaaien. 

Bepakt en bezakt arriveren ze op Schiphol. Ruim op tijd maar zonder paspoorten en visa. Met nog een half uur te gaan is het nagelbijten. Maar dan arriveert Karen. De IOM leidt hen moeiteloos langs alle rijen en de marechaussee brengt hen naar de gate. Bij de tussenlanding op Nairobi verzucht Neela: “Terug in Afrika. Fijn.” En als ze landen in Kinshasa roept ze: “Yes, welkom in mijn land.”

Vuurdoop 
Kinshasa is een schok voor Henriët en Karen. Zoveel mensen, zoveel lawaai. De 1ste keer in Afrika en dan gelijk Congo, het is een vuurdoop. Neela gaat met haar familie mee, de begeleidsters naar een hotel in de ambassadewijk. Zelfs daar is het onveilig, worden ze gewaarschuwd. Alleen over straat gaan is onverantwoord. Met taxi’s komen ze toch nog ergens. Ze bezoeken de plaatselijke Caritas-afdeling. Ook belangrijk om eventuele volgende terugkeerders te kunnen helpen. Want terugkeer is kansloos zonder veilige plek. 

Neela gaat ondertussen naar de kerk. Heel dapper, vinden Henriët en Karen. Vooral warm, vindt Neela, “Wat is het hier ongelofelijk warm!” Bij de schoonzus ontmoeten ze een feestelijk gezelschap voor Neela’s terugkeer. De mannen in pak, de vrouwen in de fraaiste jurken. Neela heeft cadeautjes meegebracht. “Essentieel”, zegt Henriët, “Je moet met opgeheven hoofd terug kunnen, niet als een mislukkeling.” 

De sleutel tot succes
Er zijn politici die vinden dat de overheid mensen zoals Neela niet zou moeten opvangen. ‘En dan’, hóór je Karen zo ongeveer denken, ‘gaan ze dan in lucht op? Poef, weg?’ Karen heeft niet zoveel op met makkelijke kreten die niets oplossen. Andere politici zijn ervoor om de duur van opvang zoals die in het Gasthuis te beperken. Gaat evenmin werken, weet Henriët: “Druk zetten werkt gewoon niet, zeker niet in deze gevallen.” 

Karen: “Het is belangrijk dat mensen snappen wat de sleutel tot het ‘succes’ is, en dat is om te beginnen tijd nemen. Tijd voor medische, maatschappelijke, juridische en woonbegeleiding. Dat werkt. Klinkt misschien niet sexy, maar het is de realiteit.”

Dit bericht is ook verschenen als artikel voor de kerkbladen. Ga naar deze pagina om de tekst als Word-bestand te downloaden. Naast de bovenstaande, uitgebreide versie zijn ook een kortere en een extrakorte versie beschikbaar.

Enkele eerder verschenen kerkblad-artikelen:
29-02-24  Van straatjoch tot politieagent
31-01-24  'Ik moest op zoek naar een plek waar ik welkom was'