Vluchtelingen letterlijk centraal op Bevrijdingsfestival Groningen

Mayday, Mayday, klinkt een stem over de koptelefoon. Op een platform naast de 'Hedir' kunnen bezoekers een zogeheten soundscape beluisteren – een geluidsimpressie van de vlucht over de Middellandse Zee en de gevaren die daarmee gepaard gaan. Mayday, Mayday. Het doet onherroepelijk denken aan de documentaire Fuocoammare, over de vlucht naar Lampedusa.

How many people?  vraagt de kustwacht in de film.
250 people. Please, we beg you.
What is your position?
Please, we beg you. Save us.
What is your position?
…
My friend, hello?
…
Hello?

Duizenden mensen verdrinken in de Middellandse Zee. Veilige, legale routes om hier te komen om asiel te kunnen vragen zijn er niet voor deze mensen. De vluchtelingen die in 2014 in de boot zaten die vandaag op het festivalterrein staat, hadden geluk. Zij hebben het overleefd.

Net als de 282 opvarenden van de ‘Meneer Vrijdag’, die in juli 2013 vanaf Egypte overstaken naar Lampedusa. De contouren van deze boot staan vandaag in het gras naast de container met de foto’s van dokter Pietro Bartólo. Een groepje jongeren is op de achtersteven gaan zitten om hun biertjes en broodjes hamburger te verschalken.

Een medewerker van INLIA benadert hen: “Enig idee waar jullie op zitten?” Nee, dat hadden ze niet. Ze schrikken ervan, willen subiet opstaan. Maar dat hoeft niet, zegt ze: “Vier de vrijheid, deze dag! Deze boot en de expositie zijn er om stil staan bij het feit dat anderen die vrijheid niet hebben. En dat we daarvoor wat kunnen doen. Maar geniet ook van de dag.”

Wat wij kunnen doen
“Maar wat kunnen wíj nou doen? Zo’n groot probleem, zo ver weg, heel Europa is er verdeeld over”, stelt een van de jongens. De INLIA medewerkster weet wel wat: “Om te beginnen kun je bij de Europese verkiezingen 6 juni stemmen op partijen die voor vluchtelingen opkomen en aan echte oplossingen werken. En je kunt in jouw dorp of stad opkomen voor goede opvang.” De jongens knikken licht schaapachtig. Het enige meisje in het gezelschap zegt: “Zie je nou wel dat je wel moet gaan stemmen voor het Europees Parlement?”

In een tweede groepje heeft een jongen wat gemist op het festivalterrein: “Even verderop staat een bord met ‘Stand with Oekraïne’, maar ‘Stand with Gaza’ dan?” De medewerkster heeft het terrein nog niet verkend; of dat bord ook ergens staat weet ze niet. “Maar INLIA staat voor alle vluchtelingen en asielzoekers in nood. Wij vangen ook staatloze Palestijnen op. Wij maken geen onderscheid. We stand with people.” Het levert een boks op.

Dokter van Lampedusa ook in het Europees Parlement
INLIA haalde de originele boot, de 'Meneer Vrijdag', al eens naar Groningen. In 2018. De boot heeft toen in de Diepenring gevaren mét dokter Pietro Bartólo aan boord. De tweede keer voor hem; de eerste keer, in 2013, ging hij met de kustwacht aan boord in de wateren bij Lampedusa.

Hij onderzocht de opvarenden, zoals hij alle vluchtelingen onderzoekt die – levend of dood – aankomen bij Lampedusa. Al 34 jaar. Hij verlaat het eiland enkel om als lid van het Europees Parlement te pleiten voor een betere behandeling van vluchtelingen. De foto-expositie in de container toont zijn werk op het kleine eiland en op zee.

Moeilijk om te aanschouwen
Naast hoopgevende beelden, bijvoorbeeld van een bevalling, bevat de tentoonstelling veel foto’s die de verschrikkingen van de vlucht laten zien. Uitputting, onderkoeling, honger en dorst. Gewonden, verminkten en doden. De realiteit. De foto’s zijn daarom niet geschikt voor kinderen. Die worden bij de ingang tegengehouden.

Volwassenen vinden het al moeilijk genoeg om de beelden te aanschouwen. Een vrouw complimenteert INLIA met de expositie. Ze vond het vreselijk moeilijk om te zien, maar: “Goed dat jullie hier staan”. Haar man gaat liever niet naar binnen. Hij leest buiten de container de informatie die INLIA geeft over Plan KAN, dat beoogt de asielopvang in Nederland fatsoenlijk, eerlijk en duurzaam te regelen.

“Briljant in al zijn eenvoud”
Hoe dan? Gewoon door mensen evenredig over gemeenten te verdelen in kleinschalige opvang. Dan is er draagvlak en voldoende plek. Hoeft niemand buiten te slapen. “Briljant in al zijn eenvoud”, concludeert de man. Even later reageert een andere bezoeker: “Zo moet het toch gewoon? Dan zijn er geen problemen met de opvang, toch?”

Dat vindt INLIA ook, beaamt een medewerker. De organisatie is met migratiedeskundige Carolus Grütters van de Radboud Universiteit, de Raad van Kerken in Nederland en de gemeenten Utrecht en Tynaarlo mede-initiator van Plan KAN. Of er dan wel voldoende opvangplekken zouden zijn, vraagt een vrouw zich af. Zeker; als iedere gemeente bijvoorbeeld 30 mensen per 10.000 inwoners opvangt, is er geen tekort.

“Waarom doet de overheid dit niet?”
Een ander speerpunt van het plan is dat mensen op één plek blijven, zodat kinderen direct naar school kunnen en volwassenen snel aan het werk. Bezoekers zijn er snel uit dat Plan KAN een werkbare oplossing is, die nieuwkomers en de samenleving bovendien veel voordelen biedt. “Waarom doet de overheid dit niet?” roept een vrouw uit. Tja.
Ze neemt een folder mee. “Je weet nooit waar het goed voor is.”

De contour van de boot 'Meneer Vrijdag'
 

De vredesduif op de achterkant van de container, gemaakt door 'Michel'

Meer informatie:
06-06-23  Kleinschalige Asielopvang in Nederland: 't KAN

Lees ook:
29-09-23  De Spreidingswet: 'iets is beter dan niets'
21-06-18  'Lampedusa-boot' komt aan in Groningen
10-10-16  Arts Bartólo van Lampedusa doet opmerkelijke oproep in Groningen

Deze tekst is ook beschikbaar als artikel voor het kerkblad, in verschillende lengteversies. Ga daarvoor naar de pagina Kopij voor het kerkblad.