'Verboden hulp te bieden'

In de zomer van 2022 was het crisis bij het Aanmeldcentrum Ter Apel. Honderden asielzoekers moesten buiten op het grasveld overnachten omdat er voor hen binnen geen plek meer was. Er heerste een totaal gebrek aan hygiëne: geen beschutting, geen douches of wasgelegenheid, smerige toiletten, risico’s op het uitbreken van infectieziekten enz. De sfeer op het terrein werd zo onveilig dat medewerkers van het COA en het Rode Kruis begin augustus hun werk buiten niet meer konden doen.

Omdat de overheid tekort schoot kwamen burgers en hulporganisaties in actie: ze deelden slaapzakken, dekens, regenponcho’s, tenten, vuilniszakken en andere hulpmiddelen uit en regelden warme maaltijden voor de buitenslapers.

‘Wildkamperen’
De reactie van de politie en andere ordehandhavers daarop was het meerdere keren afpakken en in beslag nemen van de uitgedeelde tenten en dergelijke en het bedreigen van burgers met strafrechtelijk ingrijpen. Daarvoor beriepen zij zich op een ‘wettelijk verbod op wildkamperen’ en later op een speciaal hiervoor opgestelde ‘noodverordening’ van de Veiligheidsregio Groningen.

Twee van de organisaties die hulp boden aan de asielzoekers op het grasveld, de Stichting MiGreat en de Vereniging Doorbraak, dienden daarop klachten in bij de politie en de Gemeente Westerwolde. Toen die instanties hun klachten niet in behandeling wilden nemen wendden ze zich tot de Nationale ombudsman.

Onderzoek van de ombudsman
De ombudsman startte een onderzoek vanuit de vraag: ‘Wat mag een burger van de overheid verwachten, wanneer de overheid een situatie niet onder controle heeft?’. De ombudsman sprak met vertegenwoordigers van de Gemeente Westerwolde, de Politie Noord-Nederland en het Openbaar Ministerie. Uit die gesprekken bleek dat alle betrokkenen achteraf bijzonder ongelukkig waren met het overheidsoptreden: “De overheidsinstanties erkennen dat het dreigen met strafrechtelijk ingrijpen tegen burgers die in actie kwamen bijzonder onwenselijk is. Wanneer wederom sprake is van een crisissituatie en ingegrepen moet worden dan zullen de autoriteiten eerste met de betrokken burgers en hulpverleners in gesprek gaan. Een fatsoenlijke opvang is een gedeelde zorg.”

Conclusies
De ombudsman concludeert dat de politie en de gemeente de klachten ten onrechte niet in behandeling hebben genomen. Wanneer een burger klaagt over een gedraging van een bestuursorgaan, dan heeft dat bestuursorgaan op grond van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) de plicht deze klacht op een behoorlijke wijze te behandelen. Overheidsinstanties “horen met de betrokken burgers in gesprek te gaan” en “niet op zoek [te] gaan naar een reden om een klacht buiten behandeling te kunnen stellen”,  aldus de ombudsman.

Verder beoordeelt de ombudsman het optreden van de overheidsinstanties richting burgers die hulp boden als “niet behoorlijk en ongepast”. Er was onvoldoende aandacht voor de humanitaire nood van de wachtende asielzoekers: “Van de overheid mag in omstandigheden zoals die zich voordeden in de periode augustus/oktober 2022 verwacht worden dat zij meedenkt en samenwerkt aan een oplossing in plaats van te dreigen met bestraffing van burgers die hulp bieden.”

En ten slotte vindt de ombudsman dat er in het geval van ingrijpen door de overheid moet worden gezorgd voor een deugdelijke juridische basis:  “Van mensen die wegens een gebrek aan opvang noodgedwongen in het gras liggen kan in redelijkheid niet gezegd worden dat zij wildkamperen”.

‘Gemeenten, pak de handschoen op’
Dat de overheid zich bereid toont te leren van de situatie in 2022 vindt de ombudsman “van cruciaal belang” omdat de doorstroom vanuit Ter Apel opnieuw dreigt vast te lopen doordat tijdelijke locaties sluiten en er te weinig nieuwe locaties worden geopend. De ombudsman roept gemeentebestuurders dan ook met klem op tot solidariteit in de asielopvang: een herhaling van twee jaar geleden in Ter Apel kan alleen worden voorkomen "als alle gemeenten in Nederland nu gezamenlijk die handschoen oppakken, naast elkaar gaan staan en hun verantwoordelijkheid nemen in de opvang van asielzoekers”.
 

Meer informatie:
Het nieuwsbericht ‘Gemeentebestuurders toon je solidair in de asielopvang’ d.d. 25 april 2024 op de website van de Nationale ombudsman
Het onderzoeksrapport ‘Verboden hulp te bieden’ d.d. 25 april 2024 (download pdf-bestand, 11 pagina’s).

Het onderzoeksrapport ‘De crisis voorbij - Naar een menswaardige opvang van asielzoekers vanuit mensen- en kinderrechtelijk perspectief’ d.d. 27 juni 2023, gezamenlijk opgesteld door de Nationale ombudsman en de Kinderombudsman, met aanbevelingen om de omstandigheden in crisisnoodopvang te verbeteren (download pdf-bestand, 44 pagina's).

De Inspectie Justitie en Veiligheid stuurde op 7 december 2023 een brief met als onderwerp 'Onveilige situatie asielopvang Ter Apel' aan staatssecretaris Van der Burg (download pdf-bestand) met de conclusies na een aantal bezoeken aan het aanmeldcentrum Ter Apel, waar de maximale bezetting van 2.000 asielzoekers toen al maanden met honderden mensen werd overschreden.  Uit het bijbehorende nieuwsbericht: "De situatie in het overvolle asielzoekerscentrum in Ter Apel is onhoudbaar. De brandveiligheid is er niet op orde, aan basale eisen van bed en bad wordt niet voldaan en het risico op gewelddadige incidenten neemt toe".

Lees ook:
26-04-22  Kinderombudsman: asielkinderen in Ter Apel verwaarloosd
29-04-22  Opnieuw alarm over situatie Ter Apel
06-05-22  'Laat Ter Apel ervaren dat we hen niet aan hun lot overlaten'
30-08-22  Noordelijke kerken en INLIA vangen 255 asielzoekers uit Ter Apel op
02-06-23  Doodsbang in Ter Apel, maar nu helpt ze INLIA