Raad van State: tijdelijke bescherming derdelanders uit Oekraïne eindigt 4 maart a.s.

In eerste instantie vielen deze derdelanders onder dezelfde regeling die gold voor Oekraïners die naar Nederland vluchtten: de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Deze regeling was van toepassing van 4 maart 2022 tot 4 maart 2023. Deze regeling geeft Oekraïners veel meer rechten dan overige asielzoekers. Zo mochten Oekraïners bijv. van meet af aan werken in Nederland. Gemeenten wisten daarbij binnen enkele weken bijna 100.000 opvangplekken voor hen te realiseren. Dat is opvallend, omdat het gemeenten al anderhalf jaar niet lukt om 50.000 opvangplekken voor asielzoekers te creëren.

Bescherming verlengd tot 4 maart 2025
In 2023 werd de regeling  door de Raad van de Europese Unie met een jaar verlengd tot 4 maart 2024 en op 19 oktober 2023 met het Verlengingsbesluit nogmaals tot 4 maart 2025. Onder deze regeling vielen in Nederland tot nu toe dus ook derdelanders uit Oekraïne die daar een tijdelijke verblijfsvergunning hadden. In juli 2022 besloot de Staatssecretaris echter te stoppen met het bieden van tijdelijke bescherming aan nieuwe derdelanders met een tijdelijke verblijfsvergunning voor Oekraïne. Voor derdelanders die toen al in Nederland waren wilde de Staatssecretaris de tijdelijke bescherming beëindigen op 4 september 2023.

Voor derdelanders tot 4 maart 2024
Dat besluit is aan de rechter voorgelegd en de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft daarover in hoger beroep op 17 januari jl. geoordeeld. De Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming biedt naar het oordeel van de Raad van State geen juridische basis om deze eerder te beëindigen dan in die richtlijn bepaald is. Nu de Staatssecretaris ervoor gekozen heeft om aan méér mensen tijdelijke bescherming te bieden dan strikt noodzakelijk, zoals aan de ‘derdelanders’ met een tijdelijke verblijfsvergunning voor Oekraïne, geldt deze ook voor de duur van de tijdelijke bescherming. Omdat de Staatssecretaris sinds 19 juli 2022 geen tijdelijke bescherming meer verleent aan nieuwe derdelanders met een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne, vallen zij echter niet meer onder het besluit van de Raad van de Europese Unie van oktober 2023, waarin de tijdelijke bescherming wordt verlengd tot en met 4 maart 2025. De tijdelijke bescherming kon voor hen dus niet beëindigd worden op 4 september 2023, maar eindigt wel van rechtswege per 4 maart aanstaande.

Vertrekken of asiel aanvragen?
Inmiddels heeft de Staatssecretaris naar aanleiding van deze uitspraak van de Raad van State laten weten dat de opvang van deze ‘derdelanders’ uit Oekraïne per 2 april 2024 kan worden beëindigd, omdat ze na beëindiging van de tijdelijke bescherming op 4 maart a.s. nog een vertrektermijn van vier weken zullen krijgen om hun terugkeer te regelen (conform art. 62 Vreemdelingenwet). Vanaf 4 maart kunnen deze derdelanders eventueel ook gedwongen worden uitgezet naar hun land van herkomst.
Voor de derdelanders bestaat de mogelijkheid om alsnog asiel aan te vragen in Nederland vanaf 4 maart. In veel gevallen zal dit echter geen oplossing bieden, want het gaat vaak om derdelanders die zich destijds in Oekraïne hebben gevestigd om te werken en/of te studeren, maar niet omdat zij asiel wilden aanvragen omdat ze gevaar liepen in hun land van herkomst.

De beëindiging van de tijdelijke bescherming zal waarschijnlijk de nodige onrust veroorzaken, o.a. omdat veel derdelanders al langere tijd aan het werk zijn in Nederland en daardoor ook al enigszins zijn ingeburgerd in de Nederlandse samenleving.

Derdelanders die een asielvergunning of permanente verblijfsvergunning in de Oekraïne hadden en vanaf februari 2022 naar Nederland zijn gevlucht, blijven overigens wel vallen onder de tijdelijke bescherming voor Oekraïners tot 4 maart 2025.
 

Meer informatie:
De uitspraak van de Raad van State d.d. 17 januari 2024 met zaaknummer 202305663/1/V2 [ECLI:NL:RVS:2024:32] (link naar het persbericht en de uitspraak op de website van de RvS)

Aanvulling:  Derdelanders uit Oekraïne die zouden moeten vertrekken uit Nederland maar te kennen hebben gegeven alsnog asiel te willen aanvragen, zullen per 5 maart administratief worden ingeschreven bij het COA. Om het Aanmeldcentrum Ter Apel echter niet nog meer te belasten, vraagt de rijksoverheid aan gemeenten om deze groep tijdens hun lopende asielaanvraag te blijven opvangen, totdat ze naar een opvanglocatie van het COA kunnen verhuizen. 
(Bron: Ledenbrief VNG nr 24/003 d.d. 30 januari 2024)

Nadere aanvulling: Verschillende uitspraken van meerdere rechtbanken hebben geleid tot het stellen van prejudiciële vragen door de Raad van State aan het EU Hof van Justitie (op 25 april 2024); daarom heeft de staatssecretaris de gevolgen van zijn besluit t.a.v. de derdelanders bevroren tot het Hof de vragen heeft beantwoord. Zie het bericht van 13-05-24.

Lees ook:
04-04-22 Duizenden lege plaatsen voor Oekraïners, nood in Ter Apel blijft 
03-03-22  Besluit- en vertrekmoratorium voor Oekraïne ingesteld