De Spreidingswet: 'iets is beter dan niets'

 
“We hebben gezien wat er vorig jaar in Ter Apel gebeurde: mensonterende toestanden. En het bleef sindsdien alsmaar spannend of er niet opnieuw mensen buiten de poort, in het grasveld, zouden belanden. Terwijl: dit is gewoon op te lossen. Het kan echt niet langer zo,” zegt Van Tilborg. Het gebrek aan opvangplaatsen wordt mede – en grotendeels – veroorzaakt door het feit dat slechts een kleine minderheid van gemeenten asielopvang biedt.

De Spreidingswet verplicht alle gemeenten bij te dragen. Het duurde lang voordat die wet in de Tweede Kamer kwam, onder meer omdat de eigen partij van staatssecretaris Eric van der Burg zich tegen het wetsvoorstel keerde. Het zou een ‘dwangwet’ zijn. De gemeenten willen zelf echter juist dat de wet er komt. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten pleit er ook voor, zij het wel in een beter uitvoerbare vorm.

Fatsoenlijk, eerlijk en duurzaam
Ondertussen ligt er een ander voorstel om de crisis in de asielopvang fatsoenlijk, eerlijk en duurzaam op te lossen: Plan ‘t KAN. Het kwam tot stand na de noodtoestand in Ter Apel en het gezeul met mensen in de prijzige (crisis)noodopvang. INLIA nam er samen met de Raad van Kerken in Nederland, deskundigen en gemeentelijke bestuurders[1] het initiatief voor.

Dat lijkt wellicht op de Spreidingswet, maar het is eenvoudiger, beter en sneller uitvoerbaar en met een aantal extra voordelen voor de gemeenten. Plan ‘t KAN sluit aan bij de manier waarop de huisvesting van statushouders nu geregeld is: een taakstelling naar rato van het aantal inwoners. Van Tilborg: “Dan krijg je als kleine gemeente nooit een grootschalig centrum op je bordje.”

Beter voor iedereen
Kleinschaligheid is een van de speerpunten van Plan ‘t KAN: “We weten dat kleinschalige opvang veel beter werkt – voor de samenleving, voor de integratie, voor de nieuwkomers. Het enige argument daartegen is bedrijfseconomisch. En daar kun je zelfs over twisten, want dat is een kwestie van hoe je het organiseert.”

De INLIA-directeur weet waarover hij spreekt: de door INLIA opgezette kleinschalige TussenVoorziening voor statushouders in Eelde heeft 4 jaar lang bewezen effectiever én goedkoper te zijn. INLIA vangt bovendien al tientallen jaren asielzoekers in nood op. En sinds augustus vorig jaar ook asielzoekers die niet in het Aanmeldcentrum Ter Apel terecht konden: meer dan 70.000 overnachtingen op meer dan 70 locaties door heel Nederland.

In Vries vangt de stichting nu bijvoorbeeld 40 mensen op, die veel eigen regie en verantwoordelijkheid krijgen en waarbij de plaatselijke gemeenschap goed betrokken is. Daardoor is naar verhouding veel minder personeel nodig. Dat drukt de kosten aanzienlijk.

Lobby
Van Tilborg: “En dat gaat prima. Maar belangrijker is volgens mij dat we er in Nederland aan toe zijn om een afweging te maken op basis van wat goed is voor de maatschappij. Niet enkel kijken naar de kosten, maar kijken naar wat werkt. ”

Wat hem betreft is de race dus nog niet gelopen. “Wij denken dat Plan ‘t KAN echt een heel goede oplossing is: opvang op een schaal die past bij de omgeving betekent een betere relatie met de omgeving (omwonenden staan er veel positiever tegenover) en asielzoekers integreren er sneller; ze leren de taal sneller en vinden eerder werk.”

Dit heeft zelfs voordelen voor een eventueel terugkeertraject, doordat asielzoekers gestimuleerd worden meer zelfredzaam te zijn en eigen verantwoordelijkheid te nemen. De initiatiefgroep zet de lobby voor het plan dan ook onverminderd door.

Meer informatie:
Lees hier meer over het Plan KAN: Kleinschalige asielopvang in Nederland: 't KAN, met de volledige tekst van het plan (als brochure te downloaden) en een korte documentaire waarin het plan door leden van de Initiatiefgroep Huisvesting Asielzoekers Nederland wordt toegelicht.

UNICEF Nederland schreef in een reactie 'opgelucht te zijn' dat de Spreidingswet door de Kamer in behandeling wordt genomen, omdat het het leven kan verbeteren van 4.000 kinderen die nu in noodopvanglocaties verblijven, vaak moeten verhuizen en onderwijs, zorg en begeleiding die ze nodig hebben moeten missen. UNICEF pleit in dat verband voor langdurige beschikbaarheid (bij voorkeur 10 jaar of langer), een 'landelijk kwaliteitskader' en kleinschaligheid voor alle opvanglocaties. Lees verder in dit bericht van 27 september 2023 op de site van UNICEF.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten schreef een position paper met voorstellen voor verbetering van de Spreidingswet.