Afghanistan: nieuw of oud beleid?

Op 25 augustus 2022 zal het besluit- en vertrekmoratorium aflopen, dat inging op 11 augustus 2021 voor de duur van zes maanden en eenmalig met een half jaar werd verlengd. Dat betekent dat de IND het nemen van beslissingen op asielverzoeken van Afghaanse vluchtelingen, wat door het moratorium een jaar heeft stilgelegen, in augustus zal hervatten. De beoordeling “zal plaatsvinden op basis van de individuele omstandigheden afgezet tegen de zorgelijke veiligheids- en mensenrechtensituatie in Afghanistan”. Het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken publiceerde op 28 maart 2022 een nieuw Algemeen Ambtsbericht Afghanistan.

Risicogroep of systematische vervolging
Voor de tolken die voor Nederland en andere westerse landen hebben gewerkt blijft aangenomen dat ze ‘systematisch’ voor vervolging hebben te vrezen. Maar voor hun familieleden en voor een lange lijst andere groepen wil de staatssecretaris niet verder gaan dan de aanduiding ‘risicogroep’. En dat betekent dat de beoordeling van hun asielaanvraag op basis van ‘individuele omstandigheden’ zal plaatsvinden. 

Zeven ngo’s, waaronder Amnesty International VluchtelingenWerk en INLIA, riepen onlangs op om deze groepen ook als ‘systematisch vervolgde groep’ te behandelen. Het risico is anders te groot dat zij wegens bewijsnood niet door de IND zullen worden erkend als vluchteling. De staatssecretaris wil echter niet verder gaan dan dat “afhankelijk van het individuele geval de IND binnen de kaders van het beleid eerder aanleiding kan zien om het voordeel van de twijfel te geven”.

Risico’s voor alle Afghanen
Uit verschillende rapporten van internationale organisaties zoals de UNHCR en het EU Asielagentschap blijkt echter dat álle Afghanen grote risico’s lopen bij terugkeer, die alleen nog maar zijn toegenomen nadat de Taliban de macht in het hele land hebben overgenomen. Van Afghaanse vluchtelingen kan niet worden gevergd dat zij zich onderwerpen aan de extremistische regels van de Taliban, waarvan overtreding wreed wordt bestraft. Het advies van de UNHCR tegen terugkeer naar Afghanistan (‘non-return advisory’) uit augustus 2021 is nog steeds van kracht; dit werd in februari 2022 nogmaals bevestigd in de ‘UNHCR Guidance Note on the international protection needs of people fleeing Afghanistan’.

Vrouwen en meisjes
Speciaal de positie van vrouwen en meisjes is na de machtsovername door de Taliban dramatisch verslechterd: vrouwen mogen niet meer werken in overheidsinstellingen en ngo’s, mogen niet zonder een mannelijke begeleider naar buiten en moeten weer verplicht een boerka dragen, opvanghuizen voor vrouwen zijn gesloten, meisjes mogen niet meer naar school en worden steeds vaker door hun ouders uit armoede uitgehuwelijkt voor geld en lopen zo een groot risico seksueel misbruikt te worden.

Humanitaire crisis
De staatssecretaris wil zijn beleid van vóór de machtsovername door de Taliban voortzetten, maar het ambtsbericht stelt dat sindsdien “de economische en humanitaire situatie significant zijn verslechterd” en de humanitaire situatie nu “zeer ernstig” is.
Voor alle vluchtelingen, ook zij die niet behoren tot een van de ‘risicogroepen’, geldt dat ze te lijden hebben onder de zware humanitaire crisis in Afghanistan: 23 miljoen mensen lijden acute honger, 2 miljoen kinderen zijn ondervoed, als gevolg van de sancties en de oorlog in Oekraïne is voedsel voor velen onbetaalbaar geworden. Op 22 juni van dit jaar is het land bovendien opnieuw getroffen door een zware aardbeving, die naar schatting meer dan 1.000 dodelijke slachtoffers heeft geëist.

Negatief reisadvies
De staatssecretaris van Justitie en Veiligheid schrijft in zijn brief van 29 juni 2022 “dat het nog altijd lastig is om een compleet beeld te schetsen van de veiligheidssituatie in Afghanistan sinds de machtsovername door de Taliban. (…) Wel is duidelijk dat het willekeurige geweld in grote mate is afgenomen.”  De staatssecretaris concludeert vervolgens “op basis van het ambtsbericht” dat er “geen sprake is van een uitzonderlijke situatie zoals bedoeld in artikel 15, aanhef en onder c, van de Kwalificatierichtlijn waarin de mate van willekeurig geweld dermate hoog is dat een burger louter door diens aanwezigheid aldaar een reëel risico loopt op ernstige schade”.

Het reisadvies van het ministerie van Buitenlandse Zaken, naar men mag aannemen gebaseerd op het door het eigen ministerie zelf opgestelde ambtsbericht, luidt echter ondubbelzinnig: “De veiligheidssituatie in Afghanistan is zeer slecht en instabiel. (…) De kleurcode van het reisadvies voor Afghanistan is rood. Dit betekent dat het te gevaarlijk is om naar Afghanistan te reizen. Wat uw situatie ook is: ga er niet naartoe. (…) De Taliban hebben de macht overgenomen in Afghanistan en de veiligheidssituatie is zeer onvoorspelbaar. (…) De dreiging van terroristische aanslagen is sinds de machtsovername door de Taliban nog altijd hoog. (…) Verder is er een risico op raketaanvallen op steden of vliegvelden. Landmijnen, bermbommen en ander explosief materiaal vormen in het hele land een gevaar. Het risico van op het verkeerde moment op de verkeerde plaats zijn is aanwezig.”

Een situatie zoals in dit reisadvies geschetst wordt kan toch moeilijk anders worden omschreven dan als ‘iedereen loopt gevaar het slachtoffer te worden van willekeurig geweld’. Afghanistan staat dan ook al jarenlang als meest gevaarlijke land ter wereld helemaal onderaan op plaats 163 van de Global Peace Index van het Institute for Economics and Peace.

Nog langer wachten
Op dit moment heeft de Immigratie- en Naturalisatiedienst al te kampen met een snel stijgende ‘werkvoorraad’: naar verwachting liggen eind 2022 ruim 27.300 dossiers te wachten op een beslissing, schreef de staatssecretaris op 1 juli 2022 aan de Tweede Kamer. Het na afloop van het moratorium beoordelen van asielverzoeken van Afghaanse vluchtelingen op individuele indicaties voor mogelijke vervolging bij terugkeer gaat veel langer duren, dan hen te erkennen als behorende tot een groep die systematisch vervolging te vrezen heeft.

Dat betekent niet alleen dat betrokkenen in Nederland nog vele maanden langer in onzekerheid blijven, maar ook dat de eventuele hereniging met in Afghanistan achtergebleven gezinsleden pas veel later mogelijk is. De aanvraag voor gezinshereniging kan namelijk pas worden gedaan nadat de vluchteling in Nederland een status heeft gekregen, en de staatssecretaris schreef op 19 april 2022 al aan de Tweede Kamer dat “het de IND op een significant gedeelte van de nareisaanvragen niet lukt om binnen de gestelde wettelijke termijnen te beslissen”.
 

Aanvulling 8 juli: Kamermoties
De Tweede Kamer stemde op 7 juli over enkele moties over Afghanistan. De motie Simons (Bij1), die vroeg ervoor te zorgen dat bij het hervatten van de beslispraktijk geen enkele Afghaanse vluchteling wordt teruggestuurd, en de motie Piri cs, die vroeg het vertrekmoratorium met een half jaar te verlengen, zijn beide verworpen. De motie waarmee Jasper van Dijk (SP) en Kati Piri (PvdA) vroegen om alle in het landenbeleid genoemde risicogroepen inclusief vrouwen en meisjes als systematisch vervolgde groep te beschouwen, is door de indieners aangehouden.

Meer informatie:
De brief van de staatssecretaris van Justitie & Veiligheid aan de Tweede Kamer over 'Landenbeleid Afghanistan' d.d. 29 juni 2022 (download pdf-bestand, 3 pag's)
Het Algemeen Ambtsbericht Afghanistan van het ministerie van Buitenlandse Zaken d.d. 28 maart 2022 (download pdf-bestand, 310 pag's, 3,5 MB)
De Guidance Note on the international protection needs of people fleeing Afghanistan, gepubliceerd door de UNHCR d.d. 9 februari 2022 (download Engelstalig pdf-bestand, 7 pag's)
Het actuele reisadvies Afghanistan van het ministerie van Buitenlandse Zaken (link naar de website nederlandwereldwijd.nl)
De Global Peace Index op de website van het Institute for Economics and Peace (link naar de website visionofhumanity.org) 
De brief van de staatssecretaris van Justitie & Veiligheid aan de Tweede Kamer over 'Actuele situatie asielketen' d.d. 1 juli 2022 (download pdf-bestand, 13 pag's)
De brief van de staatssecretaris van Justitie & Veiligheid aan de Tweede Kamer over 'Aanpassing nareisbeleid amv's n.a.v. uitspraak Afdeling' d.d. 19 april 2022 (download pdf-bestand, 2 pag's)

Lees ook:
21-06-22  Oproep:  pas asielbeleid Afghanistan aan
01-12-20  Ambtsbericht: Afghanistan nog steeds onveiligste land ter wereld

Dossier Afghanistan in het Expertise centrum