Een vluchteling in huis?

Lees onze vernieuwde handreiking ‘Vluchteling in huis?’ (download pdf-bestand, 5 pagina's)

In september 2015 werd gesproken van de ‘ergste vluchtelingencrisis sinds de Tweede Wereldoorlog’. Grote aantallen met name Syrische vluchtelingen kwamen toen via Griekenland en Italië Europa binnen. Kerkleiders riepen op tot solidariteit met en actie voor de vluchtelingen in nood. Ook toen waren mensen bereid om in hun eigen huis een plek aan vluchtelingen te bieden.

Vanuit de jarenlange ervaring met de opvang van duizenden asielzoekers heeft INLIA toen een handreiking gepubliceerd. We schreven destijds: “Het is prachtig en hartverwarmend te zien hoeveel mensen zich bereid tonen in hun eigen huis een plek aan vluchtelingen te bieden. We bevelen het niet aan, maar willen vanuit onze jarenlange ervaring wel enige overwegingen meegeven. (…) Zo kunt u wellicht valkuilen vermijden en teleurstellingen voorkomen.”

Als gevolg van de Russische invasie en de oorlog in Oekraïne komen naar verwachting op korte termijn tienduizenden vluchtelingen uit Oekraïne naar ons land. Dat betekent dat de vraag naar mogelijkheden voor particuliere opvang opnieuw actueel is. Daarbij zijn er wel enkele belangrijke verschillen met de situatie in 2015.

Burgers van Oekraïne hebben op grond van het Associatieverdrag met de Europese Unie uit 2017 het recht om minimaal 90 dagen visumvrij te reizen en verblijven binnen de EU. Zij hebben hier rechtmatig verblijf en hoeven dus geen asiel aan te vragen. Oekraïners die zich wel als asielzoeker melden (bij het Aanmeldcentrum van de IND in Ter Apel) krijgen voorlopig geen beschikking op hun verzoek, op grond van het op 5 maart 2022 door staatssecretaris Van der Burg van Justitie & Veiligheid ingestelde besluit- en vertrekmoratorium voor Oekraïne.

De Raad van de Europese Unie heeft vanwege de instroom van vluchtelingen uit Oekraïne op 4 maart 2022 besloten de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (2001/55/EG) te activeren. Deze richtlijn is in 2001 ontworpen speciaal voor 'het verlenen van tijdelijke bescherming in geval van massale toestroom van ontheemden' uit derde landen die niet naar hun land van oorsprong kunnen terugkeren. Onder deze Richtlijn hebben ontheemden recht op toegang tot onderwijs, fatsoenlijke huisvesting, sociale bijstand, medische zorg en toegang tot de arbeidsmarkt. De maximale duur van deze tijdelijke bescherming is drie jaar. Opmerkelijk is dat het de eerste keer is dat deze richtlijn wordt geactiveerd; dat is ook ten tijde van de hoge instroom van Syrische vluchtelingen in 2015 niet gebeurd.

Om de IND en het COA niet al te zeer te belasten met de zorg voor Oekraïense vluchtelingen heeft het kabinet het centraal 'Knooppunt Informatie Oekraïne' (KIO) opgericht. Minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz is de coördinerend minister voor de crisisstructuur op kabinetsniveau. Het knooppunt moet de Oekraïners in Nederland registreren en de verdeling over beschikbare opvanglocaties op zich nemen. De 25 Veiligheidsregio’s in ons land is gevraagd om ieder 2.000 opvangplekken te regelen, waardoor er op enige termijn 50.000 plekken voor Oekraïense vluchtelingen beschikbaar moeten komen. En bij het burgerinitiatief ‘Onderdak Oekraïne’ en de bemiddelingsorganisatie ‘Takecarebnb’ hebben zich samen al ruim 26.000 gastgezinnen aangemeld.

We wijzen er voor de volledigheid nogmaals op dat specifiek voor Oekraïners sommige dingen afwijken van wat in algemene zin in onze handleiding over de opvang van vluchtelingen wordt vermeld. Zo hoeven zij geen asiel aan te vragen, is er geen meldplicht bij het bevoegd gezag, en hebben ze recht op reguliere gezondheidszorg, bijstand, onderwijs (onder de 18 jaar) en toegang tot de arbeidsmarkt. Op dit moment is echter nog niet duidelijk hoe deze rechten voor Oekraïners door de Nederlandse overheid zullen worden geregeld.

Meer informatie:
03-03-22  Besluit- en vertrekmoratorium voor Oekraïne ingesteld
Het artikel 'Asiel voor Oekraïners?'  op de site Verblijfblog van de VU Amsterdam

Aanvullingen:
(14/3/22) Er is inmiddels een 'Handreiking Gemeentelijke Opvang Oekraïners' verschenen (zie de website van de VNG) en er wordt gewerkt aan handreikingen voor opvang door particulieren, voor opvang van minderjarige vluchtelingen en over verstrekkingen zoals leefgeld.
Zie ook de FAQ-pagina 'Opvang van Oekraïners in Nederland' van de Rijksoverheid.

(16/3/22) Over de wijze waarop Nederland de EU-Richtlijn Tijdelijke Bescherming toepast op Oekraïners schreef mw prof mr dr Lieneke Slingenberg dit artikel op het al genoemde Verblijfblog van de VU Amsterdam.

(18/3/22) VluchtelingenWerk Nederland heeft een website gemaakt met actuele informatie voor Oekraïners in Nederland die hulp zoeken en Nederlanders die zich voor hen willen inzetten: www.refugeehelp.nl. En er is nu ook een telefoonnummer, de Support Hotline: 020-300 7000, dagelijks bereikbaar van 9 tot 19 uur.

(21/3/22) De IND heeft bekendgemaakt dat Oekraïners die bij een gemeente in de Basis Registratie Personen zijn ingeschreven daardoor automatisch ook bekend zijn bij de IND. Zij hoeven zich dus niet zelf bij de IND te melden of een asielaanvraag indienen om in aanmerking te komen voor voorzieningen.

(28/3/22) Inmiddels is ook de 'Handreiking Particuliere Opvang Oekraïners' gepubliceerd. Deze is samengesteld door een Consortium bestaande uit de Rijksoverheid, de Vereniging Nederlandse Gemeenten,  het Nederlandse Rode Kruis, VluchtelingenWerk Nederland, het Leger des Heils en TakecareBnB.

(19/4/22) De vernieuwde Handreiking POO (versie 2.0, gepubliceerd op 15/4/22)  is te downloaden vanaf deze webpagina van de Rijksoverheid.
 

Lees ook:
17-09-15  Vluchteling in huis? Een handreiking
07-09-15  ‘Vluchtelingencrisis stelt onze menselijke waarden op de proef’
29-06-15   ‘Veilig naar Europa vluchten: dat moet kunnen’