Dossier Vreemdelingenbewaring


 

Inleiding
Vreemdelingenbewaring is een bestuursrechtelijke maatregel, met als enige doel het beschikbaar houden van vreemdelingen voor uitzetting. Daarbij passen zo min mogelijk beperkingen. Dit is in tegenstelling tot een strafrechtelijk regime, dat wordt opgelegd aan mensen die worden gedetineerd omdat ze zijn veroordeeld voor het plegen van een strafbaar feit.

De omstandigheden waaronder vreemdelingen in Nederland in detentie worden gehouden zijn in een aantal opzichten echter nog soberder dan onder een strafrechtelijk regime. Het ontbreekt veelal aan zinvolle dagbesteding; er mag geen scholing worden gevolgd of arbeid verricht. Men verblijft vaak in meerpersoonscellen op grote afdelingen, met als gevolg een structureel tekort aan rust en privacy. Mensen die onrust en overlast veroorzaken, maar ook zij die weigeren in een meerpersoonscel te verblijven, worden als disciplinaire straf langdurig in een isolatiecel opgesloten.

Bij de toepassing van vreemdelingenbewaring geldt het ultimum remedium-beginsel. Dit houdt in dat detentie het 'uiterste middel' zou moeten zijn, dat alleen wordt toegepast als alle andere alternatieven niet (meer) voldoen of beschikbaar zijn. In iedere individuele situatie moet daarbij de noodzakelijkheid en de proportionaliteit van de detentie worden vastgesteld en getoetst.

Wetsvoorstel
Al vele jaren wordt gewacht op de invoering van de Wet Terugkeer en Vreemdelingenbewaring. Het wetsvoorstel dateert van 2015, was in juni 2018 eindelijk door de Tweede Kamer aangenomen, maar voor de behandeling in de Eerste Kamer kon worden afgerond heeft de staatssecretaris in oktober 2019 laten weten met wijzigingen te zullen komen, omdat het voorliggende voorstel inmiddels achterhaald zou zijn. Staatssecretaris Broekers-Knol heeft op 22 juni 2020 een aanpassingswetsvoorstel (een zgn. 'novelle') aan de Tweede Kamer gezonden, dat vanwege het demissionaire karakter van het kabinet-Rutte een tijdlang 'controversieel verklaard' is geweest. Inmiddels staat het voorstel weer gepland voor plenaire behandeling, maar de Kamer heeft nog geen datum vastgesteld.

Ombudsman
De afgelopen jaren is het aantal mensen dat in vreemdelingenbewaring wordt genomen jaarlijks met enkele honderden gestegen, van 2.180 in 2015 tot 3.510 in 2019. De meesten (plm 80%) stromen weer uit binnen 3 maanden; dat zijn veelal zogenaamde Dublin-claimanten, die aan een ander EU-land worden overgedragen. Maar er zijn ook vreemdelingen die langer dan 6 maanden vast hebben gezeten (in 2018 waren dat 90 personen). Ook komt het vaak voor dat mensen kortere of langere tijd na hun vrijlating opnieuw voor een aantal maanden in vreemdelingenbewaring worden genomen, en dat is aan de statistieken over de verblijfsduur niet af te lezen
(Bron: Rapportage Vreemdelingenketen jan-jun 2019 en het rapport 'Grenzen aan vreemdelingenbewaring' van de Nationale ombudsman van 6 feb 2020). Een ongedocumenteerde vreemdeling mag gedurende maximaal een periode van 18 maanden aaneengesloten worden vastgehouden. Het Meldpunt Vreemdelingendetentie publiceerde in september 2019 het verhaal van een ongedocumenteerde vreemdeling die tussen 1999 en 2019 in totaal 6 keer in vreemdelingendetentie werd geplaatst en bij elkaar opgeteld 7,5 jaar heeft vastgezeten.
In een 'beleidsreactie' d.d. 11 september 2020 heeft de staatssecretaris aan de Nationale ombudsman laten weten de aanbevelingen uit het rapport 'Grenzen aan vreemdelingenbewaring' niet over te nemen. 

ACVZ-advies
Op 24 maart 2020 heeft staatssecretaris Broekers-Knol aan de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ) een advies gevraagd over 'de kwaliteit van het proces van de inbewaringstelling en de effectiviteit van vreemdelingenbewaring'. Zo wil de staatssecretaris graag duidelijk krijgen 'hoe de rechter de beroepen tegen inbewaringstellingen per organisatie (politie, KMar en DT&V) beoordeelt' en 'hoe vaak een inbewaringstelling leidt tot aantoonbaar vertrek, in het bijzonder direct aansluitend aan de bewaring'. De ACVZ presenteerde op 22 april 2021 het advies onder de titel 'Samen werken aan terugkeer'. De voornaamste conclusie en de titel van het persbericht luidt 'Het laten terugkeren van migranten die moeten terugkeren kan beter worden georganiseerd'. De helft van de vastgezette migranten vertrekt niet; de in aantal sterk toegenomen zgn. 'Dublin-bewaringen' leiden vaak wel tot aantoonbaar vertrek uit Nederland, maar dat zegt niets over de effectiviteit van vreemdelingenbewaring als middel om mensen naar hun land van herkomst te doen terugkeren. De medewerking van zowel vreemdelingen als landen van herkomst aan gedwongen vertrek is niet afdwingbaar. De betrokken organisaties ervaren al jarenlang knelpunten, zoals gebrekkige samenwerking en informatievoorziening, complexe regelgeving en hoge tijdsdruk. Voor het verbeteren van de effectiviteit en zorgvuldigheid van vreemdelingenbewaring doet de ACVZ een vijftal aanbevelingen, zoals meer experimenteren met lichtere maatregelen, beter samenwerken en de medewerking van migranten en herkomstlanden stimuleren.

In strijd met EU Terugkeerrichtlijn
De Rechtbank Zwolle oordeelde op 25 maart 2022 in een belangwekkende uitspraak dat vreemdelingenbewaring in Nederland te weinig onderscheid vertoont met strafrechtelijke detentie, en daarom in strijd is met de EU Terugkeerrichtlijn. De rechtbank baseerde zich daarbij op een recent arrest van het Hof van Justitie van de EU, die in antwoord op prejudiciële vragen van het Amtsgericht Hannover op 10 maart 2022 had bepaald dat artikel 16 van die richtlijn voorschrijft dat vreemdelingenbewaring alleen plaats mag vinden in een 'speciale inrichting voor bewaring'; bewaring heeft immers enkel tot doel de terugkeer te waarborgen en is niet bedoeld als straf. Het EU Hof overrulet met dit arrest een eerdere uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State; die stelde op 25 november 2020 nog dat met het gescheiden onderbrengen van vreemdelingen en strafrechtelijk gedetineerden onder het hetzelfde regime wel aan de EU richtlijn werd voldaan. 

 

Publicaties:


Over de praktijk van vreemdelingenbewaring in Nederland zijn de afgelopen jaren al veel rapporten en adviezen verschenen, zie bijvoorbeeld (van nieuw naar oud) :

Stichting LOS - Meldpunt Vreemdelingendetentie: 'Gebroken in vreemdelingendetentie', een rapport gebaseerd op het onderzoek van Eline van Asch voor haar masterscriptie Forensische Criminologie (Universiteit Leiden), gepubliceerd in december 2021 (58 pagina's pdf-bestand, 1,1 MB)

Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken: 'Samen werken aan terugkeer - advies over effectiviteit en zorgvuldigheid van vreemdelingenbewaring', 22 april 2021 (89 pag's pdf-bestand, 2,3 MB) 

Amnesty International, Dokters van de Wereld en Stichting LOS - Meldpunt Vreemdelingendetentie: 'Isolatie in vreemdelingendetentie', september 2020 (update van het gelijknamige rapport uit 2015) (84 pag's pdf-bestand, 1,4 MB)

Nationale ombudsman: 'Grenzen aan vreemdelingenbewaring - een onderzoek naar de uitvoering van vreemdelingenbewaring' d.d. 6 februari 2020 (24 pag's pdf-bestand, 960 kB)

Amnesty International: 'Wet Terugkeer en Vreemdelingenbewaring - aanbevelingen ten behoeve van het wetgevingsoverleg op 11 juni 2018', op 6 juni 2018 aan de Tweede Kamer gezonden (6 pag's pdf-bestand)

Amnesty International: 'Het recht op vrijheid - vreemdelingendetentie : het ultimum remedium-beginsel' gepubliceerd februari 2018 (36 pag's pdf-bestand, 0,5 MB)

Amnesty International: 'Geen cellen en handboeien - het beginsel van minimale beperkingen in het regime vreemdelingendetentie' gepubliceerd februari 2018 (24 pag's pdf-bestand, 0,6 MB)

Amnesty International, Dokters van de Wereld en Stichting LOS - Meldpunt Vreemdelingendetentie: 'Opsluiten of beschermen? Kwetsbare mensen in vreemdelingendetentie' d.d. 25 april 2016 (54 pag's pdf-bestand, 8,2 MB)

College voor de Rechten van de Mens: 'Advies aan de Staatssecretaris van Veiligheid & Justitie over het wetsvoorstel Terugkeer en Vreemdelingenbewaring' d.d. 24 februari 2014 (14 pag's pdf-bestand, 400 kB)

Amnesty International: ' Vreemdelingendetentie in Nederland: mensenrechten als maatstaf'  d.d. 5 september 2013 (34 pag's pdf-bestand, 1,8 MB)

Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken: 'Beleidsadvies: vreemdelingenbewaring of een lichter middel?'   d.d. 25 mei 2013 (86 pag's pdf-bestand, 1,8 MB)

Nationale ombudsman: ‘Vreemdelingenbewaring: strafregime of maatregel om uit te zetten’ d.d. 7 augustus 2012 (60 pag's pdf-bestand, 1,3 MB)

Justitia et Pax: 'Effect door Respect - Alternatieven voor vreemdelingenbewaring in Nederland' gepubliceerd januari 2012 (33 pag's pdf-bestand, 220 kB)

Prof dr A M van Kalmthout: Afscheidsrede, gehouden bij zijn emeritaat als Hoogleraar Vrijheidsbeperking en Vrijheidsontneming, voor de Universiteit van Tilburg op 1 juli 2010 (16 pag's pdf-bestand). Professor Anton van Kalmthout was twaalf jaar lang, tot 1 januari 2018, namens Nederland lid van het Anti-Folter Comité van de Raad van Europa (European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman and Degrading Treatment or Punishment, CPT). 

Justitia et Pax: 'Humaniteit in vreemdelingenbewaring - Ervaringen van het R.K. Justitiepastoraat' gepubliceerd mei 2010 (50 pag's pdf-bestand, 0,9 MB)

 

Nieuwsberichten over vreemdelingenbewaring:

 

30-01-24  Top tien van nationaliteiten in vreemdelingenbewaring
07-12-23  Top tien uitzettingen in 2023
24-11-23  Raad van State: Staatssecretaris schendt informatieplicht vreemdelingenbewaring
29-11-22  Europees Hof: rechtmatigheid van vreemdelingenbewaring altijd toetsen
08-08-22  Raad van State vindt vreemdelingenbewaring Nederlander niet onrechtmatig
16-05-22  Rechtbank: vreemdelingenbewaring in strijd met EU Terugkeerrichtlijn
03-06-21  Raad van State: IND moet land van terugkeer vermelden in terugkeerbesluit
25-05-21  ACVZ: bewaring is niet de oplossing voor terugkeerproblematiek
28-02-20  Nationale ombudsman bezorgd om vreemdelingendetentie in Rotterdam
24-08-18  Geen bewaring van asielzoekers die afwachting zijn van uitspraak rechtbank
09-08-17  Uitzettingen vanuit bewaring 1e halfjaar 2017 
16-06-17  Vanuit bewaring wordt slechts eenderde uitgezet naar land van herkomst
21-02-14  'Nog een lange weg te gaan naar humane vreemdelingendetentie'
22-11-13  Hoe succesvol is vreemdelingenbewaring?
12-09-13  Amnesty International: 'mensenrechten als maatstaf' bij vreemdelingendetentie
15-08-12  Nationale Ombudsman: vreemdelingenbewaring is inhumaan
17-08-12  Ook forse kritiek uit Europa op vreemdelingenbewaring
27-10-11  Raad van State: geen vreemdelingenbewaring als lichter middel ook kan
22-11-10  Schipholbrand herdacht en onderzocht
16-09-10  Oproep Amnesty: stop onnodige vreemdelingendetentie
21-07-10  Vreemdelingenbewaring onder de loep
03-06-10  Justitiepastores: 'vreemdelingenbewaring in de praktijk onacceptabel'
 



'Geen Kind in de Cel'


Een aantal organisaties werkzaam op het terrein van mensenrechten, asielbeleid, etc. heeft sinds 2006 de krachten gebundeld in een coalitie 'Geen Kind in de Cel'. Onder het motto 'kinderen horen niet in vreemdelingenbewaring' zet de coalitie zich in tegen de toepassing van het middel vreemdelingendetentie bij minderjarige, al dan niet alleenstaande asielzoekers.

De leden van deze coalitie zijn: Amnesty International, Defence for Children, INLIA, Kerk in Actie (Protestantse Kerk in Nederland), Stichting Kinderpostzegels Nederland, Stichting LOS (Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt), UNICEF Nederland en VluchtelingenWerk Nederland.
 

Publicaties:


Ten behoeve van het Algemeen Overleg van de vaste Kamercommissie voor Justitie & Veiligheid met staatssecretaris Broekers-Knol op 4 juli 2019 zond de coalitie op 28 juni 2019 een brief aan de fractiewoordvoerders migratiebeleid. Aandacht wordt o.a. gevraagd voor de langdurige detentie van alleenstaande kinderen, voor alternatieven (die de overheid op grond van uitspraken van het EHRM dient te onderzoeken) en voor de schadelijke wijze waarop (gezinnen met) kinderen worden opgepakt en uitgezet. Op de agenda van het AO op 4 juli 2019 stond namelijk deze brief van de vorige staatssecretaris Harbers d.d. 22 februari 2019 over kinderen in vreemdelingendetentie en alternatieve toezichtmaatregelen.

De vaste Kamercommissie voor Justitie & Veiligheid voerde op 10 december 2018 een Algemeen Overleg met staatssecretaris Harbers. Op de agenda stond o.a. de staandehouding en inbewaringstelling van gezinnen met minderjarige kinderen. Daarover zond de coalitie op 10 december 2018 deze brief aan de woordvoerders migratiebeleid van de fracties in de Tweede Kamer.

Op 3 juni 2014 publiceerde de coalitie onder de titel 'Geen Kind in de Cel: van theorie naar praktijk' haar reactie op de beleidsvoornemens van staatssecretaris Teeven zoals hij die in zijn brief d.d. 28 mei 2014 aan de Tweede Kamer stuurde.

Op 20 februari 2014 schreef de coalitie een gedetailleerde reactie op het wetsvoorstel 'Wet Terugkeer en Vreemdelingenbewaring', waarin per wetsartikel wordt bekeken welke aanpassingen voor kinderen er nodig zijn.

Op 28 januari 2014 presenteerde de coalitie de publicatie 'Papa, hebben we iets ergs gedaan? - kinderen en ouders in vreemdelingendetentie' aan de Tweede Kamer en riep de overheid op tot een wettelijk verbod op het in vreemdelingendetentie plaatsen van kinderen.

Van dit rapport is ook een Engelse vertaling gemaakt, onder de titel "Dad, have we done something wrong? Children and parents in immigration detention". Deze tekst (2 MB, 62 pagina's) kunt u hier downloaden.

Op 30 september 2013 zond de coalitie de notitie 'Ik zou verbieden de deur op slot te doen - kinderen in vreemdelingendetentie, stand van zaken en aanbevelingen' aan de Tweede Kamer.


Nieuwsberichten over kinderen in vreemdelingenbewaring:

09-04-24  Uitzettingen van gezinnen met kinderen uit gezinslocaties
19-06-14  Geen Kind in de Cel: van theorie naar praktijk
28-01-14  Organisaties vragen wettelijk verbod vreemdelingendetentie kinderen
09-10-13  'Ik zou verbieden de deur op slot te doen' 
29-11-11  Europese oproep: 'geen kinderen in vreemdelingenbewaring'
17-03-11  Alleenstaande minderjarige vreemdelingen niet langer in de cel
26-10-10  Aandacht Tweede Kamer gevraagd voor kinderrechten
24-06-10  Celdeur openzetten is onvoldoende verbetering voor jonge vreemdelingen
21-01-10  EHRM veroordeelt België
 



De Stichting LOS (Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt) heeft een Meldpunt Vreemdelingendetentie ingericht. Het meldpunt inventariseert en analyseert klachten en meldingen over vreemdelingenbewaring. Door de leefomstandigheden in detentie inzichtelijk te maken en erover te publiceren wil het meldpunt bij politiek en media beleidsbeïnvloeding bewerkstelligen. Het meldpunt heeft een eigen website en geeft nieuwsbrieven en andere publicaties uit. 

De Raden van Kerken van Zeist en Soest/Soesterberg houden sinds de Schipholbrand in 2005 maandelijks een wake voor de poort van het Detentiecentrum Zeist. Daarmee wordt geprotesteerd tegen het opsluiten van mensen zonder strafblad, enkel omdat ze ongedocumenteerd zijn, en voor een humaner vreemdelingenbeleid, ook als mensen hier niet kunnen blijven.  Meer informatie op de website van wakezeist.nl.
Ook bij het Detentiecentrum Rotterdam is maandelijks een wake. Deze wordt georganiseerd door de interkerkelijke coördinatiegroep 'Welkom Onthaal' in samenwerking met de Stichting Mara.
Deze wakes worden ook vermeld in onze Activiteitenagenda.