Medische zorg voor onverzekerbare vreemdelingen


Op grond van de zgn. Koppelingswet zijn mensen zonder verblijfsstatus uitgesloten van het gebruik van collectieve voorzieningen. Zij kunnen dus ook niet deelnemen aan de verplichte zorgverzekering tegen ziektekosten. Toch heeft iedereen recht op medisch noodzakelijke zorg, ook al heeft men geen inkomen of uitkering waarmee men een dokter, apotheek of ziekenhuis zou kunnen betalen. Medici zijn op grond van hun beroepsethiek ook verplicht om, zeker in levensbedreigende situaties, iedereen te helpen. Daarom bestaat er sinds 2009 een regeling voor (gedeeltelijke) vergoeding van de kosten die zijn gemaakt voor het verlenen van medische noodzakelijke zorg aan onverzekerbare vreemdelingen. Deze regeling wordt met ingang van 1 januari 2017 uitgevoerd door het CAK (Centraal Administratie Kantoor), die dit heeft overgenomen van het 'Zorginstituut Nederland', dat voor 2014 werkte onder de naam 'College voor Zorgverzekeringen' (CVZ). 

Beperkte financieringsregeling
Uitgangspunt van de regeling is dat de patiënt altijd eerst zelf verantwoordelijk wordt gesteld voor het betalen van de rekening. Het CAK stelt dan ook als voorwaarde voor vergoeding dat er sprake moet zijn van een (gedeeltelijk) onbetaalde rekening.
Artsen en andere zorgaanbieders kunnen onder bepaalde voorwaarden 80% van de door hen gemaakte, oninbare kosten van door hen verleende, medisch noodzakelijke zorg aan ‘bepaalde groepen in betalingsonmacht verkerende vreemdelingen zonder verblijfsvergunning’ declareren bij het CAK. Alleen de zorg rondom zwangerschap en bevalling wordt voor 100% vergoed.
Dat kan betekenen dat de zorgaanbieder gaat proberen de resterende 20% van de onbetaalde rekening, die niet door het CAK wordt vergoed, toch te innen bij de vreemdeling, eventueel met gebruik van dwangmiddelen als aanmaningen, incassobureaus en deurwaarders. Ook komt het voor dat onverzekerbare vreemdelingen al meteen aan de balie worden geweigerd. In andere gevallen wordt geprobeerd met de patiënt voorafgaande aan de behandeling al een betalingsregeling te treffen.

Toegankelijkheid
De Regeling Onverzekerbare Vreemdelingen maakt onderscheid in direct en niet-direct toegankelijke zorg:

Oninbare kosten voor de aan onverzekerbaren verleende zorg kunnen rechtstreeks middels dit declaratieformulier zorgverleners worden gedeclareerd bij het CAK. Dit geldt dus bijvoorbeeld voor alle huisartsen en verloskundigen. Huisartsen mogen voor een consult 80% van het zgn. passantentarief declareren; de zorg rond zwangerschap en bevalling wordt 100% vergoed.
Voor de niet-direct toegankelijke zorg heeft het CAK contracten afgesloten met een aantal ziekenhuizen en apotheken. Dat betekent dat een onverzekerbare vreemdeling in principe alléén terecht kan bij een instelling die is gecontracteerd. Lijsten met gecontracteerde apotheken en gecontracteerde ziekenhuizen zijn te raadplegen op het 'zakelijk' deel van de website van het CAK.
Met ingang van 1 januari 2018 kan ieder ziekenhuis desgewenst een overeenkomst met het CAK krijgen voor zorg aan onverzekerbare vreemdelingen, zo heeft het CAK bekendgemaakt. Niet-gecontracteerde ziekenhuizen kunnen alleen een bijdrage van het CAK vragen voor verleende spoedeisende hulp. Ook steeds meer WLZ-instellingen en GZ-instellingen hebben een contract met het CAK afgesloten.
Een onverzekerbare asielzoeker die medicijnen heeft voorgeschreven gekregen kan daarvoor in principe alléén bij een gecontracteerde apotheek terecht. Alleen voor spoedgevallen tijdens nacht- en weekenddiensten kan men terecht bij de dienstdoende apotheek, die dan zelf de kosten weer moet declareren bij de wèl gecontracteerde apotheek in die regio.

Basiszorgpakket onvoldoende - tandzorg voor volwassenen groot knelpunt
De regeling is gebaseerd op het basispakket van de collectieve zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet langdurige zorg (WLZ, voorheen de AWBZ). Daarbij wordt echter voorbijgegaan aan het feit dat vreemdelingen zonder verblijfsvergunning per definitie niet de mogelijkheid hebben een aanvullende ziektekostenverzekering af te sluiten.
Omdat de kosten voor tandheelkundige zorg aan mensen vanaf 18 jaar buiten het basispakket vallen, is het gevolg hiervan dat onverzekerbare vreemdelingen met gebitsklachten (te) lang blijven doorlopen en uiteindelijk, met acute pijnklachten of zelfs gevaarlijke ontstekingen en abcessen, terecht komen op de afdeling eerste hulp of bij een kaakchirurg in het ziekenhuis. Los van de nadelen voor de gezondheid van de individuele patiënt betekent deze werkwijze ook een verveelvoudiging van de kosten: de rekening van de kaakchirurg die vergoed moet worden is vele malen hoger dan de rekening van de tandarts zou zijn geweest als die de patiënt in een eerder stadium zou hebben geholpen...
In sommige gemeenten zijn, met ondersteuning van de Nederlandse vereniging voor tandartsen KNMT, afspraken met tandartsen gemaakt die zo nu en dan vrijwillig en kosteloos tandheelkundige hulp geven. Verder bieden universitaire tandartsopleidingen soms gratis of tegen gereduceerd tarief noodzakelijke behandelingen.
Om aandacht te vragen voor de situatie dat grote groepen kwetsbare mensen te weinig toegang hebben tot tandheelkundige zorg voerde Dokters van de Wereld in het voorjaar van 2019 een landelijke campagne onder de titel 'Kiezen voor elkaar'.

Eigen bijdrage-regeling voor medicijnen
Met ingang van 1 januari 2014 is voor medicijnen een eigen bijdrage-regeling van kracht geworden. Dit houdt in dat de apotheek voor iedere receptregel een bedrag van € 5 moet vragen. Het zal duidelijk zijn dat hiermee een nieuwe drempel is opgeworpen voor het verkrijgen van adequate medische zorg. De rijksoverheid creëert hiermee welbewust een hoger risico voor de volksgezondheid, openbare orde en veiligheid. Bedenk eens wat het niet kunnen innemen van voorgeschreven medicatie voor gevolgen kan hebben voor mensen met ernstige psychische problemen. Sommige gemeenten vergoeden daarom deze eigen bijdrage.
Zie verder ons bericht van 21 maart 2014: 'Reden invoering eigen bijdrage medicatie twijfelachtig'.

Goede monitoring nodig
Het is duidelijk dat deze regeling leidt tot knelpunten in de toegankelijkheid van de medische zorg. Daarom is door zowel Tweede als Eerste Kamer bij de minister van Volksgezondheid aangedrongen op ‘monitoring’. De negende monitor van het Zorginstituut Nederland is in oktober 2015 verschenen. Sinds 2016 wordt de informatie over de regeling voor onverzekerbare vreemdelingen integraal opgenomen in de VWS-Verzekerdenmonitor van het ministerie van VWS (steeds als hoofdstuk 6). Zie de Verzekerdenmonitor 2016, en de daarop volgende edities 2017, 2018, 2019, 2020, 2021, 2022 en 2023 (download pdf-bestanden).

Zorgkosten
De zorgkosten van deze bijdrageregeling bedroegen de afgelopen jaren steeds zo'n € 40 miljoen. Vanwege de COVID-19 pandemie zijn vooral de kosten voor farmacie en de GGD's in 2020 sterk gestegen ten opzichte van eerdere jaren. Die stijging bleek in 2021 te zijn gestabiliseerd; de kosten in 2021, € 47 mln, waren 2% lager dan het jaar daarvoor. Sinds 2022 nemen de kosten voor tandartsen en kraamzorg weer toe, sinds de coronarestricties zijn verdwenen. 
De kosten voor langdurige zorg laten de laatste jaren een sterke stijging zien (2022: plus 61% en 2023: plus 81%). De groep onverzekerbare vreemdelingen die Nederland niet kan verlaten wordt ouder en heeft vaker langdurige zorg nodig en meer mensen worden opgenomen in zorginstellingen (Wlz). 
De zorgkosten van de bijdrageregeling voor onverzekerbare vreemdelingen bedroegen in 2023 totaal € 61,3 mln, zo blijkt uit de VWS Verzekerdenmonitor 2024; dat is ongeveer 0,06 % van de totale kosten van de gezondheidszorg; volgens het CBS kostte de geneeskundige en langdurige zorg in 2022 in totaal namelijk € 108,2 miljard.

Helpdesk CAK
Individuele problemen met betrekking tot de toegankelijkheid en vergoeding van medisch noodzakelijke zorg kunnen worden gemeld bij de Helpdesk Zorg Onverzekerbare Vreemdelingen van het CAK op het gratis telefoonnummer 0800-5028  (ma-vr van 08.30-17.00 uur).
 

Wat doet INLIA?

Veel van onze cliënten hebben problemen met de (on)toegankelijkheid van medische zorg. Het is onze ervaring dat veel medici nog steeds onwetend zijn van het bestaan van vergoedingsregelingen of niet de moeite willen nemen zich er in te verdiepen. Ook schrikt men soms terug voor het extra papierwerk dat hulp aan een onverzekerde patiënt met zich mee zou brengen.

Waar nodig bemiddelt INLIA zodat mensen met hun klachten bij de juiste arts terecht kunnen en de kosten het geven van een medisch noodzakelijke behandeling niet in de weg staan. Afhankelijk van de woonplaats van de betrokkene is het soms ook mogelijk gebruik te maken van gemeentelijke regelingen in de vorm van een nood- of knelpuntenfonds, waaruit de kosten kunnen worden vergoed. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar kwetsbare groepen zoals bejaarde asielzoekers, alleenstaande moeders met kinderen en alleenstaande minderjarige vreemdelingen.

INLIA werkt samen met regionale netwerken aan het optimaliseren van de zorg, en stimuleert en begeleidt onderzoek van bijv. de GGD naar de toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg. Om te voorzien in de lacunes ten aanzien van tandheelkundige en fysiotherapeutische zorg organiseert INLIA plaatselijke of regionale netwerken van hulpverleners (resp. tandartsen en fysiotherapeuten) die bereid zijn gezamenlijk kosteloos te voorzien in de zorg voor onverzekerbare vreemdelingen in hun woonplaats of regio.

Op landelijk niveau pleit INLIA samen andere organisaties zoals het LOGO, expertisecentrum Pharos, Lampion (landelijk informatie- en adviespunt), Dokters van de Wereld, de Johannes Wier Stichting en de Stichting LOS voor verruiming van de wettelijke regeling. Denk aan het vergoeden van noodzakelijke tandheelkundige behandeling van onverzekerbare vreemdelingen vanaf 18 jaar, het vergoeden van fysiotherapeutische behandelingen, het contracteren van meer apotheken per regio, het afschaffen van de eigen bijdrage van € 5 per receptregel, etc.

Medisch team
Sinds augustus 2018 heeft INLIA een eigen, BIG-geregistreerde verpleegkundige in dienst die helpt bij het bemiddelen van onze gasten naar medische zorgverleners en die de maatschappelijk werkers en woonbegeleiders ondersteunt bij alle vragen rondom medische (somatische en psychische) problematiek, medicijngebruik etc. Lees hier een interview met verpleegkundige Astrid Swadberg, die in 2020 het medisch team is komen versterken.  Een artikel over medisch assistente Ilva Hettinga staat hier. In het INLIA Gasthuis Groningen houdt een huisarts een wekelijks spreekuur; een portret van huisarts Gineke de Jager kunt u hier lezen.

Stigmatiserend taalgebruik
INLIA heeft in het verleden herhaaldelijk geprotesteerd tegen het onnodig stigmatiserende gebruik van de term ‘illegalen’ in verband met de vergoedingsregeling voor medische kosten. Hoewel ook het CVZ toegaf dat een groot deel van de doelgroep van deze regeling niet illegaal is, maar rechtmatig in ons land verblijft, bleef men aanvankelijk de term ‘illegalen’ gemakshalve gebruiken, zich daarbij verschuilend achter de terminologie die ook door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport werd gehanteerd. 

De Nationale Ombudsman heeft een klacht van INLIA (d.d. 16-03-09) over het taalgebruik door het CVZ gegrond verklaard "wegens strijd met het vereiste van een correcte bejegening". Ook de Ombudsman vond dat het CVZ onderscheid moet maken tussen illegalen en rechtmatig in Nederland verblijvende vreemdelingen (zie ons bericht van 02-06-10). Op 15 juli 2010 heeft de Raad van Bestuur van het CVZ in een brief aan de Ombudsman laten weten de term 'illegaal' te zullen vervangen door 'onverzekerbare vreemdeling' (zie ons bericht van 17-07-10).

INLIA heeft ook het ministerie sinds de start van de regeling herhaaldelijk verzocht om de onzorgvuldige, feitelijk onjuiste en onnodig stigmatiserende term 'illegalen' niet meer te gebruiken, zoals minister Schippers nog deed toen ze in de beantwoording van Kamervragen opnieuw schreef over verstrekking van "gratis medicatie aan illegalen". Zie verder ons bericht van 21-03-14.
In de recente edities van de 'Verzekerdenmonitor' (zie hierboven) presenteert het ministerie van VWS de informatie over de regeling nu onder de hoofdstuktitel "Onverzekerbare vreemdelingen", en noemt in de inleidende paragraaf 6.1 nog één maal de term "illegalen". 


Publicaties:

Het 'landelijk expertisecentrum PHAROS' heeft in mei 2019 een publicatie uitgebracht, waarin de resultaten van interviews met vluchtelingenorganisaties en -hulpverleners zijn verwerkt tot een aantal tips en adviezen, die behulpzaam kunnen zijn bij het regelen van zorg voor ongedocumenteerde migranten en vluchtelingen. Het document Toegang tot zorg voor ongedocumenteerde migranten - wat helpt om zorg te krijgen is hier te downloaden (25 pagina's, 1,2 MB).

De Johannes Wier Stichting voor Gezondheidszorg en Mensenrechten heeft een handzame brochure gemaakt, waarin de adviezen van de 'Commissie Medische Zorg voor (dreigend uitgeprocedeerde) asielzoekers en illegale vreemdelingen', beter bekend als de Commissie Klazinga, beknopt worden uiteengezet voor artsen die in de praktijk het begrip 'medische noodzakelijke zorg' moeten toepassen. De brochure Medisch noodzakelijke zorg voor ongedocumenteerden  (2 pagina's) vindt u hier.

Het rapport van genoemde Commissie Klazinga, uitgebracht in 2007 onder de titel Arts en Vreemdeling, kunt u hier downloaden (88 pagina's).


Meer berichten over medische zorg aan asielzoekers:
 

24-07-24  Noodzakelijke medische behandeling niet toegankelijk in Angola
31-10-23  Huisarts in het Gasthuis: het kwam op haar pad
26-01-22  'Wat we doen, doet er toe'
21-07-21  GGD en INLIA bieden extra 'prikronde' voor vreemdelingen zonder verblijfsstatus
23-02-21  Prejudiciële vragen over medische behandeling als beletsel voor uitzetting
26-11-20  Ondanks alles toch een corona-uitbraak
28-08-20  Van Mercy Ships via sloppenwijken naar opvangboot
02-04-20  Tijdelijke extra slaapboot vanwege corona-virus
26-03-20  Werken in tijden van corona
28-11-19  'We geven niet op. Nooit'
29-03-19  'Kiezen voor elkaar': tandartshulp en mondzorg voor dakloze vreemdelingen
24-10-18  'Slapen. Niet dromen, slapen'
02-02-18  Raad van State: Staat verantwoordelijk voor kwetsbare asielzoekers zonder opvang
03-10-17  DT&V laat vreemdelingen dubieuze verklaring tekenen
27-07-17  Raad van State: Bureau Medische Advisering is niet onpartijdig
12-01-17  EHRM: ook toegankelijkheid medische zorg moet worden onderzocht
31-03-15  Ombudsman: Bureau Medische Advisering onderzoekt onvoldoende
16-10-13  Ombudsman: medische zorg aan asielzoekers moet beter
06-09-13  Ombudsman: zieke uitgeprocedeerden moeten worden opgevangen
06-05-13  Jaarverslag 2011 van het Bureau Medische Advisering
25-02-13  Ombudsman onderzoekt medische zorg voor asielzoekers
01-09-10  Interne werkafspraken BMA na WOB-procedure eindelijk vrijgegeven
09-02-10  IND beperkt motie Spekman
08-12-09  Opvang zieke ex-asielzoekers van start

Copyright INLIA.nl 2024