Amnesty: 'mensenrechten als maatstaf' bij vreemdelingendetentie
De terminologie van de ‘terugkeer van de menselijke maat’ kwam op tafel bij het debat over de zelfmoord van de Russische asielzoeker Alexander Dolmatov (17 januari 2013). Hij zat, naar later bleek onrechtmatig, in vreemdelingendetentie in Rotterdam in afwachting van zijn uitzetting naar Rusland. Nadat zijn asielaanvraag was afgewezen was zijn advocaat tegen deze afwijzing in beroep gegaan, maar dit was in de systemen van de IND niet bekend. Een fatale opstapeling van fouten van medische hulpverleners en justitie-ambtenaren leidde tot zijn dood. De Inspectie Veiligheid en Justitie, die onderzoek deed naar het handelen van de overheid in deze zaak, kwam in april 2013 tot het harde oordeel “dat er op verschillende momenten door verschillende organisaties in de vreemdelingenketen onzorgvuldig is gehandeld” en stelde ook vast “dat er ten aanzien van de rechtsbijstand niet conform wet- en regelgeving is gehandeld en dat de verstrekte medische zorg tekort is geschoten.” *)
Tijdens het daaropvolgende, dertien uren durende marathondebat in de Tweede Kamer op 18 april beloofde staatssecretaris Teeven een veelomvattend nader onderzoek (door de Onderzoeksraad voor Veiligheid, die overigens onder leiding staat van een partijgenoot) en meer aandacht voor de ‘uit het oog verloren’ menselijke maat, en behield zo uiteindelijk de steun van meer dan de helft van de Kamer.
“De beste manier om die menselijke maat terug te brengen is door de mensenrechten van vreemdelingen te beschermen en te realiseren; mensenrechten zijn immers bij uitstek de basis om menselijke waardigheid te garanderen”, aldus AI-directeur Eduard Nazarski bij de presentatie van het rapport. Het principe dat vreemdelingenbewaring het ‘ultimum remedium’ dient te zijn moet volgens Nazarski in de wet worden opgenomen. AI maakt zich ook grote zorgen over de maximum detentietermijn van 18 maanden, die is gebaseerd op de EU Terugkeerrichtlijn. Deze termijn is al buitenproportioneel lang, maar doordat bij herhaalde detentie de teller steeds weer opnieuw gaat lopen kunnen vreemdelingen in de praktijk onbeperkt in vreemdelingendetentie worden geplaatst. Ten slotte wijst AI er op dat het nog steeds mogelijk blijft kwetsbare groepen zoals kinderen, ouderen, slachtoffers van mensenhandel of marteling en mensen met psychische of fysieke gezondheidsproblemen in vreemdelingendetentie op te sluiten.
Dit rapport is het zoveelste kritische geluid over de Nederlandse praktijk van vreemdelingenbewaring. In mei 2013 bood de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ) het advies “Vreemdelingenbewaring of een lichter middel?” aan de staatssecretaris aan. Ook in dat rapport wordt geadviseerd vreemdelingenbewaring slechts als uiterste middel in te zetten en meer werk te maken van het ontwikkelen van alternatieven. De adviescommissie heeft vastgesteld dat de kans op een geslaagde uitzetting afneemt, naarmate vreemdelingen langer vast zitten: “wanneer vreemdelingenbewaring langer duurt dan 6 maanden, slaagt de Dienst Terugkeer en Vertrek er nog slechts in 17% van de gevallen in om de vreemdeling aantoonbaar te laten vertrekken”.
In juli 2013 verscheen de eerste jaarrapportage van het nieuwe College voor de Rechten van de Mens. In het hoofdstuk Migratie en Mensenrechten, de paragraaf over vreemdelingendetentie, schrijft het College o.a.:
“Het College stelt vast dat binnen de groep vreemdelingen die in bewaring zit, zich mensen bevinden die niet kunnen worden uitgezet. Van deze mensen ontneemt de overheid dus hun vrijheid, terwijl vooraf bekend is dat het doel waarvoor deze vrijheidsbeneming is toegestaan, namelijk uitzetting, hoogstwaarschijnlijk onhaalbaar is.”
(…)
Het College voor de Rechten van de Mens is van oordeel dat vreemdelingenbewaring slechts mag plaatsvinden als uiterste middel en indien er daadwerkelijk uitzicht is op uitzetting van de betreffende vreemdeling. Daarnaast moet in elk individueel geval afgewogen worden of niet een minder ingrijpend middel aanwezig is om te garanderen dat de vreemdeling zich beschikbaar houdt voor uitzetting. Het College adviseert de regering een specifiek regime te ontwikkelen dat recht doet aan het feit dat het bij vreemdelingebewaring niet gaat om bestraffing en dat gedetineerden voldoende mogelijkheden tot zinvolle dagbesteding biedt. Als aanzet tot deze ontwikkeling adviseert het College de pilot ‘alternatieven voor vreemdelingenbewaring’ uit te breiden.
Kwetsbare personen moeten in aanmerking komen voor alternatieve, minder ingrijpende maatregelen dan detentie. Kinderen horen niet in vreemdelingendetentie te worden geplaatst. Het College dringt erop aan de medische zorg, inclusief psychiatrische zorg. te verbeteren in overeenstemming met de bevindingen van onder meer de Inspectie voor de Gezondheidszorg en het CPT.”
In deze laatste zin verwijst het College naar het VN Comité ter Preventie van Foltering, dat eveneens zorgen heeft uitgesproken over de omstandigheden waaronder vreemdelingen in Nederland worden gedetineerd.
De Nationale Ombudsman presenteerde in juli 2012 zijn rapport “Vreemdelingenbewaring: strafregime of maatregel om uit te zetten. Justitia et Pax publiceerde twee rapporten over vreemdelingenbewaring, “Humaniteit in vreemdelingenbewaring” in 2010 en “Effect door respect – alternatieven voor vreemdelingenbewaring in Nederland” in januari 2012.
*) Zo bleek het computersysteem van de IND in zo’n 300 gevallen ten onrechte een vinkje bij ‘verwijderbaar’ te hebben gezet. Het feit dat een door een advocaat ingesteld beroep de verwijderbaarheid opschort wordt niet of te laat in het systeem ingevoerd, met (kans op) onterechte bewaring en uitzetting tot gevolg.
Meer informatie:
Het bericht 'Teeven moet haast maken met menselijke maat' op de site van Amnesty International, met link naar het volledige rapport d.d. 2 sept 2013
Het bericht d.d. 29 mei 2013 met link naar het advies 'Vreemdelingenbewaring of een lichter middel' van de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ)
De jaarrapportage van het College voor de Rechten van de Mens d.d. 8 juli 2013
Lees ook:
25-03-13 Mensenrechtencollege bezorgd over strafbaarstelling illegaal verblijf
15-08-12 Nationale Ombudsman: vreemdelingenbewaring is inhumaan